Natuurpunt is ruim 40 jaar beheerder in de Vallei van de Oude Kale. In 1982 kocht de actiegroep Bourgoyen-Ossemeersen – een van de voorlopers van Natuurpunt – een eerste perceeltje in het gebied. In 2000 werden de eerste hectares erkend als natuurreservaat. In 2003 volgde een eerste uitbreiding van het natuurreservaat, goedgekeurd via een ministerieel besluit. In de twintig jaar daarna werd geen uitbreidingsdossier meer ingediend, ondanks de sterke groei van het aantal percelen die we met Natuurpunt beheren.
Een grondige wijziging van het Natuurdecreet in 2017 gooide immers de hele natuurbeheerplanning door elkaar. In het nieuwe systeem kan iedereen aan natuurbeheer doen: naast de traditionele natuurverenigingen werden de subsidies opengesteld voor overheden, private grondeigenaars, landbouwers, jagers,…. De wetgeving voorzag verschillende ambitieniveaus, gaande van een stand-still in type 1 tot de vestiging van een erfdienstbaarheid natuur (lees: eeuwige natuur) in type 4. Bestaande beheerplannen moesten worden omgezet. Bij die omzetting werd prioriteit gegeven aan de natuurgebieden in Natura 2000 gebieden. Dit zijn de gebieden die werden aangeduid om het gros van de Europese Natuurdoelstellingen te realiseren. In onze regio zijn dit gebieden als de Vinderhoutse bossen, de Zeverenbeekvallei, de bossen rond het kasteel van Ooidonk, het Leen in Eeklo, het Drongengoed…. De Vallei van de Oude Kale behoort niet tot de Natura 2000 gebieden. De omzetting van het natuurbeheerplan kreeg daarom geen prioriteit. Tot enkele jaren terug…
We werken al een hele tijd aan de opmaak van het nieuwe natuurbeheerplan. Vorig jaar werd de omzetting zelf geregeld – een formaliteit om het oude natuurbeheerplan om te zetten in een natuurbeheerplan type 4. Nu volgt het uitbreidingsdossier, waardoor alle percelen in ons beheer erkend kunnen worden als natuurreservaat. Het werd een intensief proces, waarbij het lokale beheerteam samen met de consulent-planning (Natuurpunt-secretariaat) o.a. de beheerdoelstellingen voor alle percelen in ons beheer vastlegden. Het resultaat van dit proces is publiek consulteerbaar op de website van het Agentschap Natuur en Bos (https://natuurenbos.vlaanderen.be/inspraak-van-de-burger/natuurbeheerplannen-publieke-consultatie), net zoals een omgevingsvergunning voor een woning of een stal te raadplegen is op het omgevingsloket.
We lichten de belangrijkste wijzigingen hier graag even toe.
- De opvallendste wijziging is – uiteraard – de sterke toename van de oppervlakte in natuurbeheer. Na een decennium waar we zeer sterk hebben ingezet op de verwerving van bijkomende gronden waar de natuur kan floreren, realiseerden we een vertienvoudiging van de oppervlakte in beheer. Al deze percelen worden nu de facto al beheerd door Natuurpunt. De rechten van landbouwers of grondeigenaars worden hierdoor niet aangetast.
- Ook het globaal kader werd aangepast. Dit globaal kader is de zone waarbinnen we op lange termijn een natuurreservaat willen ontwikkelen. In vergelijking met het bestaande erkende visiegebied (= de vroegere term), is het globaal kader (= de nieuwe term) uitgebreid met een natuurverbindingsstrook langs het Kanaal Gent – Oostende en met het alluviaal bos rond het Vaardeken. Het gaat vooral over percelen die we nu al beheren of over percelen met een planologische bestemming natuur. Uitzonderlijk werden ook enkele percelen meegenomen met een andere bestemming, vooral om tot een logischer geheel te komen. Door de strook langs het kanaal en langs het Vaardeken op te nemen in ons globaal kader, wensen we vanuit Natuurpunt vooral aan te geven mee te willen instaan voor de realisatie van de geldende bestemming van die gebieden.
- De natuurstreefbeelden werden aangepast naar onze meest recente inzichten in de vegetatieontwikkeling in de hele vallei. Door de opeenvolgende droge zomers, merken we dat het tot doel gestelde dotterbloemhooiland voor een aantal percelen niet langer realistisch is. Deze werden aangepast naar grote vossenstaartgraslanden, een hooilandtype dat van nature voorkomt in valleien die in de zomer iets sterker uitdrogen. Ook de geplande natuurinrichtingswerken aan de Molenmeers zorgen voor andere natuurstreefbeelden – in dit laatste geval echt zeer natte natuur en open water. Toegegeven, het bepalen van natuurstreefbeelden blijft een uiterst moeilijke experteninschatting, zonder garanties dat die binnen afzienbare tijd gerealiseerd kunnen worden. Momenteel heerst o.a. nog wat onzekerheid over de impact van klimaatverandering (die impact is sterk afhankelijk van mitigerende en adaptieve maatregelen) en het toekomstige waterpeil van de Oude Kale (komende jaren vast te leggen via de peilbesluiten).
De ervaring uit enkele andere reservaatgebieden leert helaas dat een publieke consultatie aanleiding kan geven tot zeer hevige protestacties bij eigenaars en gebruikers van percelen die gelegen zijn in het globaal kader. Tijdens soms hoop oplopende discussies, vooral op sociale media, wordt de reinste onzin verkondigd. De grootste vrees is een waardevermindering van hun eigendom of een inperking van gebruiksrechten voor percelen die binnen het globaal kader liggen. Die vrees is echter volledig onterecht. Het globaal kader heeft geen juridische consequenties voor eigenaars of gebruikers van de anderen percelen. Alle natuurdoelen worden gelegd op percelen beheerd door Natuurpunt zelf. Een globaal kader zorgt in de eerste plaats voor een administratieve vereenvoudiging bij een eventuele verkoop van een perceel aan Natuurpunt. Natuurpunt kan hierdoor sneller schakelen bij een eventuele (openbare) verkoop. Het globaal kader biedt zelfs geen enkel voorkoop- of voorkeurrecht voor percelen die nog niet door Natuurpunt beheerd worden. Vanuit een natuurbehoudsstandpunt valt dit misschien te betreuren, maar dit biedt wel meer rechtszekerheid aan eigenaars en landbouwers.
Uiteraard hopen we dat de consultatie rond het natuurbeheerplan voor de Vallei van de Oude Kale wel sereen kan verlopen. Mocht je de komende maand zelf boute uitspraken horen of lezen over de reikwijdte van het natuurbeheerplan, kan je zelf best kritisch blijven en die beweringen dubbel checken. Op de website van ANB staat glashelder uitgelegd wat het natuurbeheerplan, inclusief het globaal kader, echt betekent. En voor wie de complexe formuleringen niet schuwt, is er altijd het natuurdecreet en bijhorende uitvoeringsbesluiten, met de juridisch bindende formuleringen van dit alles.
Jammerlijk ‘foutje’ in het portaal
De aanvraag wordt ingevoerd in een portaal ontwikkeld door het Agentschap Natuur en Bos. Het systeem berekent daarna zelf enkele cijfers van het globaal kader en de beheerpercelen. Helaas gaat het systeem volledig de mist in bij de berekening van de planologische bestemmingen – dit zijn de bestemmingen volgens het gewestplan, een bijzonder plan van aanleg (BPA) of ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP). Om een onduidelijke reden gebruikt het portaal de bestemming op basis van het verouderde gewestplan, en houdt het geen rekening met recentere gemeentelijke, provinciale en zelf de eigen Vlaamse uitvoeringsplannen. De bestemmingen in bijna de hele Vallei van de Oude Kale werden de laatste decennia gewijzigd, waardoor de informatie op basis van het gewestplan eigenlijk complete nonsens is. Het grootste verschil zit in de bestemming van de beheerpercelen in natuurgebied: volgens het portaal heeft slechts 4.31% een bestemming als natuurgebied, terwijl dat in werkelijkheid maar liefst 84,7% is. Een verschil van maar liefst 80 procentpunten! Veel groter kan het verschil niet zijn. Bovendien worden ook de stedenbouwkundige voorschriften van valleigebieden grotendeels genegeerd. Volgens de stedenbouwkundige voorschriften is het valleigebied in Vosselarekouter een ‘groen gebied’, en zou dit onder natuurgebied moeten gerekend worden. Als je weet dat er ook natuurdoelen liggen in die zogenaamde pyjamagebieden (de geel-groen gearceerde gebieden op het gewestplan), dan ligt maar liefst 98% van de percelen in natuurbeheer in een bestemming met natuurdoelen. We kunnen het alleen maar betreuren dat dergelijke flagrant foute oppervlaktecijfers in het platform getoond worden.
Tabel 1 Planologische bestemmingen (vermoedelijk) op basis van verouderde gewestplangegevens, zoals weergegeven in het portaal.
Tabel 2 Planologische bestemmingen op basis van de actueel geldende ruimtelijke bestemmingen, eigen berekening op basis van geïntegreerde gegevens van het gewestplan, en geldende bijzondere plannen van aanleg en ruimtelijke uitvoeringsplannen.
Dit incident deed met me terugdenken aan de boskaart die in 2017 sneuvelde. In de boskaart zaten erg veel fouten (o.a. serres, bomenrijen, verhoogde rotondes, overhangende kruinen…) die juridisch helemaal niet als bos te beschouwen waren. Humo titelde toen tekenend “De spookbossen van Vlaanderen: het leugenpaleis van Joke Schauvliege”. Enkele thesisstudenten toonden nadien aan dat veel van die fouten erg eenvoudig te remediëren waren. Al van bij de publicatie, was duidelijk dat de boskaart gedoemd was om te mislukken. Een bewuste politiek-strategische zet om de meest kwetsbare bossen niet te hoeven beschermen? De foutieve berekeningen in dit portaal zijn spek voor de bek van tegenstanders van natuur of Natuurpunt. Bovendien zijn dergelijke fouten gemakkelijk recht te zetten: binnen de Vlaamse administratie circuleert een (weliswaar onvolledige) kaart met de meest recente ruimtelijke bestemmingen, die perfect in het portaal gebruikt zou kunnen worden. En met een beetje meer moeite, kan die onvolledige bestemmingskaart vervolledigd worden voor heel Vlaanderen. Dat zou niet alleen voor dit portaal, maar voor heel wat ruimtelijke analyses een enorme meerwaarde zijn.
Binnen de lijntjes gekleurd
Met 93 % van het globaal kader in een zone met natuurdoelen, mag het hopelijk duidelijk zijn dat Natuurpunt helemaal niet ‘buiten de lijntjes’ heeft willen kleuren. Het globaal kader reflecteert een streven naar natuurbehoud en -ontwikkeling binnen de gebieden die daarvoor al lang geleden aangeduid werden. Het natuurbeheerplan en bijhorend globaal kader moet gezien worden als een uitgestoken hand naar overheden, eigenaars en gebruikers om hier samen werk te maken van meer en betere natuur. Daar staat Natuurpunt nu eenmaal voor, en daar zullen we voor blijven staan.
Natuurpunt De Ratel 